Skip to main content

Circulariteit als uitgangspunt

Auteur: De Haij & van der Wende Advocaten

Hoe circulariteit kan worden doorgevoerd in de omgevingsvergunning milieu

Inleiding
Circulariteit is een enorm actueel onderwerp, dat voorkomt binnen verschillende aspecten van de maatschappij; van zware industrie tot de landbouw. Denk hierbij bijvoorbeeld aan kwekerij Rotterzwam. Dit is een Rotterdams initiatief waarbij koffiedik wordt hergebruikt om oesterzwammen te produceren. Verder kan ook worden gedacht aan de kinderwagens van Bugaboo. De kinderwagens worden bestempeld als ‘circulair ontwerp’. Alle onderdelen van de kinderwagens zijn vervangbaar, waardoor ze langer meegaan. Het gaat dan niet alleen om het repareren van gebreken, zoals kapotte wielen, maar ook om het opnieuw bekleden van de kinderwagen, wanneer de bekleding niet meer mooi is of de klant liever een andere kleur wil.

In de huidige tijd, waar klimaatverandering, het verminderen van broeikasgasemissies en de ecologische voetafdruk belangrijke punten van discussie en gesprek zijn, lijkt het één van de belangrijkste manieren om te voldoen aan de klimaatdoelstellingen zoals gesteld door de EU én Nederland. Toch wordt circulariteit nog te weinig gebruikt en gepromoot in de Nederlandse wet- en regelgeving. Dit geldt bijvoorbeeld voor het omgevingsrecht c.q. milieurecht. In het vergunningsproces voor een omgevingsvergunning milieu wordt nog onvoldoende aangestuurd op circulariteit. Wanneer een initiatiefnemer bijvoorbeeld een milieuvergunning wil verkrijgen voor de productie van alcohol, zijn aan deze vergunningen verschillende voorwaarden gekoppeld. Echter, circulariteit van het productieproces is er daar geen van, terwijl dit wel noodzakelijk is gelet op bijvoorbeeld het klimaatakkoord. Ondernemers moeten daar dus rekening mee gaan houden dat dit binnenkort zal worden opgenomen in het vergunningsproces van de omgevingsvergunning milieu. In dit artikel zal alvast worden bekeken hoe dit onderwerp circulariteit het beste kan worden opgenomen in het vergunningsproces.

Circulariteit: betekenis en doel
Kort gezegd wordt onder circulariteit verstaan: ‘het hergebruiken van producten als grondstoffen voor nieuwe producten’. Producten moeten op een dusdanige manier worden ontworpen dat zij langer mee zullen gaan en hergebruikt kunnen worden zonder hun waarde en kwaliteit te verliezen. Op die manier wordt grondstoffengebruik teruggedrongen en zal de voorraad (eindige) grondstoffen niet dan wel minder snel uitgeput raken. Hieruit vloeit ook het uiteindelijke doel van circulariteit voort: een wereld zonder afval.

In 2016 is het Rijksbrede programma ‘Nederland circulair in 2050’ vastgesteld. In dit programma spreekt het kabinet het doel uit om in 2030 50% minder grondstoffen te gebruiken en uiterlijk in 2050 een circulaire economie te hebben ontwikkeld. Het programma geeft de mogelijkheden om circulariteit in te passen binnen de bestaande wet- en regelgeving. Het gaat daarbij vooral om het wegnemen van eventuele belemmeringen in de wet- en regelgeving en ervoor zorg te dragen dat er ruimte is om circulariteit in de bedrijfsvoering in te passen.

Circulariteit in de omgevingsvergunning milieu
De omgevingsvergunning is neergelegd in artikel 2.1 lid 1 aanhef en onder e van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Op grond van deze bepaling is voor het oprichten, veranderen, of in werking hebben van een inrichting een omgevingsvergunning vereist.

Voorbeelden van een vergunningplichtige inrichting:

  • Opslag van zeer licht ontvlambare, licht ontvlambare, ontvlambare of brandbare vloeistoffen.
  • Het fokken, houden of slachten van grote aantallen dieren.
  • De productie van zetmeel, suiker of alcohol.
  • Hotels, restaurants, pensions, cafés et cetera, met een capaciteit van meer dan 15 personen.

Nu is natuurlijk de vraag in hoeverre circulariteit kan worden ingepast binnen de procedure van de omgevingsvergunning milieu.
De Omgevingsdienst NL heeft, in opdracht van het IPO (het Interprovinciaal Overleg), getracht deze vraag te beantwoorden. Uit dit onderzoek blijkt dat er niet tot nauwelijks ruimte is en niet of nauwelijks beperkingen worden geboden om te sturen op circulariteit. Met het huidige VTH-kader (dit staat voor vergunningen, toezicht en handhaving) blijkt het bijna onmogelijk om de landelijke doelstellingen voor circulariteit van 2030 en 2050 te behalen. Toch geeft de Omgevingsdienst enkele aanbevelingen om circulariteit in het VTH-kader te bevorderen.

  • Ten eerste zouden sturingsvoorschriften kunnen worden opgenomen in de omgevingsvergunning, waardoor kan worden gewaarborgd dat bepaalde sturingsvoorschriften daadwerkelijk toegestaan zijn en na verloop van tijd niet blijkt dat de vergunning wordt misbruikt.
  • Ten tweede kunnen proefnemingen worden voorgeschreven bij het afgeven van de omgevingsvergunning. Op deze manier kunnen de vergunninghouders initiatieven met betrekking tot circulariteit uitproberen om erachter te komen of de initiatieven passen binnen de bedrijfsvoering.

Circulariteit in de voorbereiding
Naast de aanbevelingen van de Omgevingsdienst NL bestaan ook oplossingen op de korte termijn.
Circulariteit kan worden doorgevoerd in de voorbereiding van de aanvraag voor een omgevingsvergunning. De initiatiefnemer kan er in de voorbereiding voor kiezen om eerst een vooroverleg te laten plaatsvinden met het bevoegde gezag in kwestie, of gelijk een aanvraagformulier, een zogenaamd OLO-formulier, in te vullen.

  • Het vooroverleg kan worden gebruikt om te bespreken op welke manier de circulariteit kan worden doorgevoerd in de bedrijfsvoering van initiatiefnemer.
  • Het invullen van het OLO-formulier kan preventief werken. Initiatiefnemers wordt namelijk gevraagd alle milieubelastende activiteiten te benoemen, waardoor zij als het ware met hun neus op de feiten worden gedrukt. Dit kan leiden tot aanpassingen in de beoogde bedrijfsvoering, wat circulariteit ten goede kan komen.

De beoordeling van de vergunningsaanvraag
Het blijkt dus wel dat er genoeg mogelijkheden zijn om circulariteit door te voeren in het huidige vergunningsproces van de omgevingsvergunning milieu. Of circulariteit daadwerkelijk gewaarborgd zal worden door deze mogelijkheden hangt echter grotendeels af van het handelen van de lagere overheden. Dit maakt de haalbaarheid en bruikbaarheid van de mogelijkheden uiterst onzeker. Daarom zouden door de centrale overheden regels moeten worden gesteld aan de beoordeling van de vergunningsaanvragen, waarbij het waarborgen van circulariteit verplicht zou moeten worden, dan wel hoog in het vaandel moet staan. Op die manier zullen lagere overheden verplicht dan wel gestimuleerd kunnen worden om circulariteit te waarborgen in de beoordeling van de vergunningsaanvraag.

Circulariteit in de Omgevingswet
We hebben er al eerder over geschreven: de nieuwe Omgevingswet. Deze nieuwe wet wordt steeds maar uitgesteld en staat nu gepland om in juli 2023 in werking te treden. De verwachting was dat in de nieuwe Omgevingswet uitgebreid rekening zou worden gehouden met circulariteit. Niets blijkt minder waar. Circulariteit en de ontwikkeling van de circulaire economie zijn niet (expliciet) meegenomen in de Omgevingswet. Sterker nog, door de invoering van de Omgevingswet zal de ontwikkeling van de circulaire economie en het vergroten van circulariteit in de bedrijfsvoering juist worden afgeremd.

Het lijk er sterk op dat de enige manier waarop de Omgevingswet bijdraagt aan circulariteit en de ontwikkeling van de circulaire economie, is gelegen in het stimuleren over innovatieve ontwikkelingen van bedrijven, door deze initiatieven niet tegen te werken via wet- en regelgeving.

We kunnen dus concluderen dat het noodzakelijk is dat de Omgevingswet in dit kader wordt aangescherpt dan wel aangepast, zeker gzien de doelstellingen zoals geformuleerd in het Rijksbrede programma Nederland Circulair in 2050. Hopelijk zien de wetgevingsambtenaren dat ook.

Conclusie
De conclusie van dit artikel is vrij duidelijk. Alhoewel de nationale overheid in het Rijksbrede programma Nederland Circulair in 2050 ambitieuze doelstellingen heeft gesteld met betrekking tot circulariteit, slaagt men er in de praktijk niet in om stappen te zetten om die doelstellingen te behalen of hier ook maar enigszins in de buurt te komen. Het huidige vergunningstelsel is in beginsel niet geschikt om circulariteit te waarborgen.

Toch is er hoop. Op dit moment zijn er voldoende mogelijkheden om circulariteit door te voeren in de omgevingsvergunning milieu. Als deze mogelijkheden ook daadwerkelijk worden aangegrepen dan zou dit de eerste stap in de goede richting zijn. Dit is echter niet voldoende. Om de gestelde doelstellingen te behalen en ontwikkeling van de circulaire economie te stimuleren, is aanpassing in de wet- en regelgeving (zoals de Omgevingswet) nodig.

Juridisch advies

Themapartner

De Haij & Van der Wende is een gespecialiseerd, commercieel advocatenkantoor, gevestigd in Capelle aan den IJssel onder de rook van Rotterdam. We werken voornamelijk voor ondernemingen en (non-profit) organisaties. We adviseren cliënten op het gebied van arbeidsrecht, ondernemingsrecht, vastgoedrecht en ruimtelijke ordeningszaken.

Heeft u vragen over dit artikel of wilt u eens met onze Themapartner van gedachten wisselen?